Eligiusz (fr. Eloi), biskup Noyon-Tournai, urodził się ok. 588 roku w Chaptelet we Francji; wysłany przez ojca złotnika do pobliskiego Limonges uczył się rzemiosła w warsztacie menniczym słynnego Abbona. Stamtąd powędrował do Paryża, gdzie zaciągnął się do służby u poskarbiego królewskiego. Dzięki wielkiemu talentowi zyskał znakomitą pozycję na dworze króla Chlotara II (z dynastii Merowingów). Na zamówienie króla wykonywał prace złotnicze, m.in krzesła tronowe, pracując jako mistrz w mennicy w Marsylii. W tej dziedzinie wykazał się znakomitymi umiejętnościami - jego prace można oglądać w katalogu monet Merowingów w Bibliotece Narodowej w Paryżu.
Dzięki swym niezwykłym zdolnościom stał się człowiekiem zamożnym i powszechnie szanowanym. Z czasem powierzono mu też stanowisko królewskiego skarbnika, a w końcu stał się jednym z najważniejszych doradców króla i jego zaufanym wysłannikiem w licznych (często delikatnych i poufnych) misjach dyplomatycznych.
.jpg)
Petrus Christus: Św. Eligiusz jako złotnik wręczający pierścionek młodej parze, 1449. Olej na drewnie, 98×85,2cm. The Metropolitan Museum of Art, New York, USA. Równie dużym poważaniem cieszył się Eligiusz na dworze następcy Chlotara II - króla Dagoberta. Jego dobra sława i autorytet sprawiały, że ambasadorowie przybywający na dwór najpierw składali wizytę Eligiuszowi, potem dopiero udawali się na spotkanie z królem. Już wtedy Eligiusz wykorzystywał swą pozycję do zdobywania pieniędzy, które następnie przekazywał biedakom lub przeznaczał na wykup niewolników. Za zgodą króla wysyłał też służących, aby przemierzali miasta i wsie w poszukiwaniu porzuconych ciał skazańców i sprawiali im należyty pochówek.
Po śmierci Dagoberta (639 r.) władzę w imieniu nieletniego syna objęła królowa Nanthilda. Atmosfera dworu zmieniła się do tego stopnia, że Eligiusz porzucił świeckie życie. W roku 641 przyjął sakrę biskupią. Został biskupem Noyon-Tournai. Prowadził działalność ewangelizacyjną, jednakże - mimo wielu wysiłków - nie odniósł na tym polu większych sukcesów. Dał się poznać jako znakomity mówca, posiadał także dar jasnowidzenia i prorokowania, podobno nawet dokonywał cudów. Jednak plemiona pogańskie wolały pozostać przy swoich wierzeniach.
Krzesła tronowe dla króla
Król Chlotar zamówił u Eligiusza wykonanie krzesła tronowego ze złota i drogich kamieni. I stało się coś niezwykłego - z materiałów przeznaczonych na jedno krzesło Eligiusz wykonał dwa niezwykle piękne sprzęty... To zjednało mu serce króla i stało się początkiem przyjaźni i wieloletniej współpracy.
W zależności od autora, wymienia się dwie różne przyczyny niezwykłego "pomnożenia krzeseł". Jedna z nich to nieprzeciętny kunszt złotniczy Eligiusza, który nie zmarnował ani grama kruszcu, a nawet umiał czynić cuda. Druga zaś - to korupcja, bez której nie było można niczego osiągnąć we Francji epoki Merowingów.
Pracom tym poświęcił ostatnine 20 lat swego życia, robiąc wiele dla ubogich i nieszczęśliwych. Powszechnie go szanowano jako człowieka niezwykle pobożnego, wrażliwego i łagodnego serca. Przed śmiercią wezwał domowników i rzekł: «Nie płaczcie! Przeciwnie, cieszcie się wraz ze mną. Długo czekałem na wyzwolenie.» Polecił swych ludzi Bogu i kilka godzin później zmarł, a było to 1 grudnia 600r.
Słysząc o chorobie Eligiusza, panująca wtedy królowa Bathildis wybrała się w podróż, przybyła jednak o dzień za późno. Postanowiła więc zabrać ciało do klasztoru w Chelles lub do Paryża, jednak parafianie z Noyons tak gwałtownie zaprotestowali przeciwko zabieraniu ich biskupa, że ostatecznie pochowano Eligiusza w katedrze w Noyon.
Kult
Kult św. Eligiusza był w Europie szeroko rozpowszechniony. Przez całe wieki uważano go za patrona złotników i grawerów, a także wielu innych zawodów związanych z obróbką metali, m.in. kowali i pracowników mennic, ślusarzy, zegarmistrzów, a później także numizmatyków.
Święto jubilerów i złotników
Patronat św. Eligiusza objął też konie i związane z nimi rzemiosła - woźniców, handlarzy końmi, wytwórców uprzęży, kołodziejów, weterynarzy, farmerów, dżokejów, stajennych itp. ciekawostką jest, że stacje benzynowe i garaże - uważane za współczesną formę dawniejszych stajni - również powierza się opiece świętego.
Istnieje bowiem legenda mówiąca, iż już po śmierci Eligiusza zdarzył się niezwykły przypadek wyzdrowienia ciężko chorego konia, co przypisywano cudownej pomocy zmarłego biskupa. Uważano też, że św. Eligiusz pomaga przy gaszeniu pożarów.
W kulturze staropolskiej św. Eligiusz miał ustaloną, poważną pozycję, w Polsce współczesnej jest jednak mniej znany. A przecież to właśnie on czuwa nad złotnikami i jubilerami, to on zsyła im poczucie piękna i prowadzi rękę. Już od ponad 1300 lat...
Atrybuty
Eligiusz na dworze następcy Chlotara II - króla Dagoberta.Artyści przedstawiali św Eligiusza jako biskupa z mitrą i pastorałem, jako złotnika trzymającego kielich lub pierścień. a także jako kowala z obcęgami, młotem, kowadłem i podkową, najrzadziej zaś przedstawiano go jako dworzanina. czasami za atrybuty św. Eligiusza biskupa uważano też młoteczek cyzelatorski i konia o trzech nogach.
Święto jubilerów i złotników
Dzień 1 grudnia, rocznicę śmierci św. Eligiusza, jubilerzy i złotnicy w Polsce i w Europie Zachodniej uroczyście obchodzą jako swoje święto.
